چكيده :

امروزه در سراسر جهان مسئله فراغت از جايگاه خاص برخوردار است ،‌پيشرفت صنعتي و اقتصادي در سال هاي اخير كه رفاه و آسايش بيشتري را به ارمغان آورده است و به شمار بيشتري از مردم اين امكان را بخشيده است كه نسبت به گذشته بخش بيشتري از اوقات خود را به امور معنوي – فرهنگي بپردازند.

در واقع نوع گذراندن اوقات فراغت بازندگي معنوي و فرهنگي هر جامعه بسيار نزديك است همين امر ارتباط تنگاتنگ جوامع آگاه را برآن داشته تا با اجراي سياستهاي مناسب فرهنگي ،‌ورزشي ،‌اتخاذ روش تشويق آميز و مانند اينها از هدر رفتن آن جلوگيري كند .

اين تحقيق با طرح اين سؤال كه در دانش آموزان دختر مقطع متوسط ناحيه 2 شهر يزد اوقات فراغت خود را به انجام چه كارهايي مي پردازند ؟ آغاز مي شود و با هدف بررسي چگونگي نحوه ي گذراندن اوقات فراغت و نوع فعاليتهاي فراغت و كم و كيف پرداختن به هر كدام از فعاليت هاي فراغت و تعيين علايق دانش آموزان و نيز بررسي ميزان دخالت امكانات در نحوه ي گذران اوقات فراغت مي باشد.

اين تحقيق شامل 7 سؤال پژوهشي كه ميزان اوقات فراغت ،‌سهم والدين و همسالان‌، تلويزيون ، ‌اينترنت ‌،موسيقي ‌،... ،‌مطالعه ي علمي و غير علمي و نيز رضايت دانش آموزان از نحوه ي گذران اوقات فراغتشان ،‌خواست و انتظاراتشان از مسؤلان را مي سنجد كه نتايج بطور كامل در فصل پنجم آمده است .

اطلاعات اين تحقيق از طريق پرسشنامه جمع آوري گرديده است و در قالب جداول فراواني ،‌درصدها ،‌نمودارها تجزيه و تحليل شده است .

جامعه آماري نيز 120 نفر از دانش آموزان دختر مقطع متوسط ناحيه 2 شهر يزد هستند كه بصورت تصادفي خوشه اي انتخاب شدند و پايايي تحقيق هم از طريق آلفاي كرابناخ (69%)‌سنجيده شد.

1- مقدمه :

در سايه ي تحولات عظيم علمي و فناوري هاي جديد در جهان امروز پديده اي بنام اوقات فراغت شكل گرفته است پديده اي كه از يك سو زمينه اي مناسب براي رشد ابعاد مختلف وجود آدمي و رسيدن به كمال و سعادت است و بستري مطلوب براي رشد و شكوفايي استعدادهاي نهفته در درون و از سوي ديگر آبستن مشكلات جدي و جديدي براي نسل امروز و نسل هاي آينده است كه اگر با علم و آگاهي با آن روبرو نشويم و برنامه اي مدون و منظم براي برخورد با آن نداشته باشيم ‌،دچار صدمات و لطمات جبران ناپذيري خواهيم شد .

توجه به اين نكته بسيار مهم است كه اوقات فراغت بخش جدايي ناپذير زندگي امروزي است كه نحوه ي گذراندن آن هم ممكن است باعث سلامت ،‌رشد و كمال فرد شود و هم موجب كندي ،‌انحراف و انحطاط آدمي گردد بخصوص در دوره ي نوجواني ،‌اوقات فراغت اهميت زيادي دارد زيرا نوجوان از يك سو مايل به برقراري ارتباط با ديگران ‌،به ويژه همسالان است ،‌از يكنواختي گريزان است و در كارها و امور زندگي خود تنوع مي خواهد و از سوي ديگر هنوز به پختگي كامل نرسيده است اگر نوجوان براي گذراندن اوقات فراغت ،‌درست راهنمايي نشود ممكن است به انجام اموري گرايش پيدا كند كه آثار نامطلوبي براي او خواهد داشت .

والدين بايد در داخل منزل فضايي بوجود بياورند كه نوجوان بخشي از اوقات خود را در كنار پدر و مادر بگذراند درست است كه او به همسالان و دوستان گرايش بيشتري دارد ولي اگر والدين با وي ارتباط عاطفي و اجتماعي مناسب داشته باشند نوجوان با آنان هم صحبت مي شود ،‌از گفتگو با آنان لذت مي برد و در برقراري ارتباط با ديگران نيز افراط يا تفريط نمي كند از طرف ديگر چون نوجوان در طول روز در مدرسه به سر مي برد و در بيرون از مدرسه نيز عمدتا‌ً‌ با دوستان خود ارتباط دارد ،‌نقش مدرسه در راهنمايي او براي گذراندن اوقات فراغت بسيار مؤثر است مدرسه مي تواند فعاليت هاي فرهنگي و تفريحي سالم پيش بيني كند و بطور غيرمستقيم رفتارهاي ديني ،‌اجتماعي و فرهنگي مورد انتظار را در دانش آموزان تقويت نمايد بويژه در ايام تابستان كه دانش آموزان از درس و بحث و تكليف رسمي فارغ شده اند تنظيم برنامه ي مناسب براي اوقات فراغت آنان لازمه ي رشد و كمال ايشان است والدين و مربيان نبايد بطور افراطي در كارهاي نوجوان دقيق شوند ،‌ ولي بررسي  ،‌قضاوت و داوري درباره ي رفتار او و نحوه ي سپري نمودن اوقات فراغت را هميشه در نظر داشته باشند.

2- موضوع تحقيق و تبيين آن:

موضوع تحقيق :‌"بررسي ميزان و نحوه ي گذراندن اوقات فراغت دانش آموزان دختر مقطع متوسطه ناحيه 2 شهر يزد"

تبيين موضوع تحقيق :

فراغت در لغت آسودگي و آسايش معمولاً در مقابل اشتغالات و درگيري هاي روزمره كه نوعاً‌موجب خستگي مي گردد بكار مي رود اما فراغت از ديدگاه جامعه شناسي به اين استنباط عام محدود نمي شود و تعريف و تبيين آن عملاً‌به گشايش باب وي‍ژه اي در حوزه ي اين علم تحت عنوان جامعه شناسي فراغت انجاميده است اوقات فراغت را مي توان مهم ترين و دلپذيرترين اوقات آحاد بشر دانست اين اوقات مستعد است كه براي مؤمنان لحظه هاي نيايش با معبود ،‌براي عالمان دقائق تفكر و تعمق و براي هنرمندان زمان ابداع و ساختن باشد .

در عين حال براي عده اي نيز اوقات فراغت ملال آورترين لحظه هاست اوقات فراغت از ديدگاه هاي متفاوت تعاريف متمايزي مي يابد اما اغلب در اين مورد اتفاق نظر دارند كه اين اوقات عبارتست از ساعاتي كه بايد بدون اجبار صرف اموري شود كه شخص به آن تمايل دارد تا حد ممكن نبايد باشد يا منبع درآمدي براي شخص محسوب گردد بلكه به سبك تنوع ،‌ايجاد سرگرمي و فراهم آوردن امكانات رشد فكري و جسمي در راستاي تعادل و رسيدن به ارزشهاي معنوي منجر گردد حال اين سؤال پيش مي آيد كه نوجوانان و جوانان اوقات فراغت خود را صرف چه كاري مي كنند؟‌آيا بدنبال بدست آوردن نشاط و تجديد قواي جسمي و روحي خود مي كنند يا فراغت آنان صرف از خود بيگانگي و مترادف بيكاري قرار مي گيرد؟

اين مهم است كه اين اوقات اگر بصورت صحيح و اصولي مورد بهره برداري قرار گيرد مي تواند بخشي از مشكلات اجتماعي و فرهنگي و آموزشي ها را پاسخ دهد و نيز مي تواند مانعي براي بروز رفتارهاي نابهنجار در نوجوانان و جوانان ،‌اين آينده سازان واقعي جامعه قرار گيرد برنامه ريزي هاي علمي و سازنده براي گذراندن اوقات فراغت مي تواند جوانان و نوجوانان يك جامعه را اعم از دختر و پسر در جهت رشد شخصيت و نيروي خلاق از پيش برد و در عين حال بي توجهي نيز ممكن است سبب تزلزل شخصيت ،‌انحراف‌ ،‌كجروي و در نتيجه به هدر رفتن نيروي فعال او شود.

بنابراين سؤال اساسي كه در اين تحقيق مطرح مي شود اين است كه :

دانش آموزان دختر مقطع متوسطه ناحيه 2 شهر يزد اوقات فراغت خود را صرف چه اموري مي كنند ؟ چرا؟

3- بيان مسأله مورد پژوهش (مشكل چيست؟)

اوقات فراغت را مي توان مهم ترين و دلپذيرترين اوقات آحاد بشر دانست اين اوقات مستعد است براي مؤمنان لحظه هاي نيايش با معبود براي عالمان دقائق تعمق و تفكر و براي هنرمندان زمان ساختن و ابداع باشد در عين حال براي عده اي نيز اين اوقات ‌،به جاي "فراغت"‌ملال آورترين لحظه هاست.

واقعيت هاي تاريخي حاكي از آن است كه تا مدت ها بعد از انقلاب صنعتي كار همراه با استثمار شديد ،‌مجالي براي فراغت باقي نمي گذاشت اما به تدريج ساعات كار محدود شد و اوقات فراغت با ابعاد و معاني تازه خود در جامعه شكل گرفت از اين جهت بايد فراغت را پديده اي متعلق به عصر جديد دانست چنانكه كاركردهاي فراغت را "رفع خستگي و استراحت " ،‌تفريح و سرگرمي و بالاخره "رشد شخصيت و شكستگي آن "‌بدانيم طبيعي است نياز به اوقات فراغت مربوط به قشر خاصي نيست ولي از آن جا كه كشور ما در رديف جوان ترين كشورهاي دنيا به اوقات فراغت (با ميانگين سني 16 سال)‌مي باشد هدايت و ايجاد امكانات براي گذراندن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان مي تواند در شكل گيري شخصيت آنان و سازندگي جامعه نقش بسزايي داشته باشد گفتني است كه يكي از مشكلات پايدار جوامع فعلي فراهم آوردن وسايلي است كه نياز به فعاليت هاي تفريحي سالم و كافي را تأمين نمايد با اين كه فقدان وسايل تفريحي به هيچ وجه علت منحصر به فرد كجروي نيست غالباً يكي از موجبات آن محسوب مي شود تحقيقات متعدد نشان داده است كه رواج انواع تفريحات انحرافي در بسياري از كشورهاي غربي و در برخي از كشورهاي در حال توسعه ناشي از نداشتن امكانات مناسب تفريحي ‌،عدم آگاهي ‌،نداشتن برنامه ي صحيح و نيز اجراي سياستهاي اجتماعي و اقتصادي نادرست در اين زمينه است كه موجب شده است بسياري از نوجوانان و جوانان به سوي فعاليت ها و تفريحات ناسالم كشيده شوند پژوهشهاي انجام شده در ايران حاكي از اين مطلب است كه بسياري از موارد شديد انحرافات در ميان نوجوانان و جوانان نتيجه فقدان برنامه ريزي صحيح جهت گذران اوقات فراغت بوده است استكبار جهاني تمام تلاش خود را معطوف كرده تا جامعه ي اسلامي را از داشتن نيروي انساني مطلوب محروم سازد بنابراين جا دارد به منظور تحقق اهداف انقلاب اسلامي با سياستگذاري و برنامه ريزي مناسب و وضع قوانين لازم توجه بيشتري به اوقات فراغت نوجوانان و جوانان شود عدم ارائه برنامه لازم و مناسب در اين زمنيه موجب خواهد شد مروجين فرهنگ غرب با برنامه ريزي هاي جامع و منحرف كننده‌ي خود باعث رواج فساد و ابتذال ميان قشر جوان و نوجوان شده ‌،اهداف شوم خود را تحقق بخشد.

4- انگيزه محقق در انتخاب موضوع

نوجواني و جواني فصل شورانگيز زندگي و مظهر نشاط و سازندگي اند روح لطيف و قلب ظريف نوجوانان و جوانان جلوه آفرينش و صحيفه مصفاي هستي است جواني تبلور شور و هيجان ،‌ گذشت و ايثار ،‌قدرت و توان ،‌صداقت و صراحت،‌شجاعت و قاطعيت ،‌اميد و آرزو ‌،عشق و محبت و خلوص و پاكي است .

در نگاه جوان شور زندگي و آهنگ سازندگي متجلي است پس با توجه به اهميت و نقش نوجوانان و جوانان بعنوان نيروهاي فعال و با توجه به خطراتي كه بر سر راه اين قشر وجود دارد چگونگي گذران اوقات فراغت اهميت دارد كه ما سعي كرديم ضمن اين تحقيق يك نظر اجمالي از نحوه ي گذران اوقات فراغت دانش آموزان دختر مقطع متوسطه شهر يزد "ناحيه ي دو"‌داشته باشيم .

وجود ضرب المثل هايي چون شيطان هميشه براي دست هاي خالي كار بدي مي يابد. و نيز بيكاري مادر همه بيماري ها است ضرورت توجه به اوقات فراغت و چگونگي گذران آن را يادآوري مي كند ] در از دست دادن وقت و صرف بدان ماند كه كسي را گويند كه "اين درخت را بر كن"‌هر چه او انديشه كند كه بر كند نتواند ‌،گويد صبر كنم تا قوت يابم ،‌پس هر قدر صبر كند درخت قوي تر گردد و او ضعيف تر و كندن آن درخت دشوارتر گردد[

در تعريف اوقات فراغت آمده كه فراغت دانش آموزان بخشي از مدت زمان روزانه هفتگي ماهانه يا سالانه است كه در طي آن فرد مي تواند به فعاليت هاي دلخواه بپردازد بنابراين اوقات فراغت زمان آزادي است كه آنان فارغ از تحصيل با توجه به شرايط اقتصادي و اجتماعي و فرهنگي بدنبال خواسته ها و علائل خويش مي روند و يا آن را هدر مي دهد.